[:en]Tο παρακάτω κείμενο αφορά μία μετάφραση για την αντίσταση των κατοίκων του Μάριμπορ ενάντια στην υποβάθμισή τους ως ευρωπαϊκή περιφέρεια εντός κρίσης, και όχι μόνο, και πως αυτή εκφράστηκε και στο επίπεδο της άρνησης της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης.

ΝΑΙ την πήραν και αυτοί και μετά ψάχνανε το δήμαρχο …

Φυσικά η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται αλλά αντιστοιχίες υπάρχουν πάντα…

Στα πλαίσια της κρίσης, και της περιθωριοποίησης της περιφέρειας της Ευρώπης, τα σχέδια και προγράμματα αστικής ανάπλασης, ακόμα και με το συναινετικό περιτύλιγμα της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής  Πρωτεύουσας, μπορούν απλώς να προσθέσουν στην οργή των κατοίκων που συνεχίζουν να βιώνουν ανεργία και εγκατάλειψη, ακόμα και στην ήσυχη, πολιτισμένη και σε καλύτερη μοίρα από τη δική μας, Σλοβενία.

Για περισσότερες πληροφορίες

http://councilforeuropeanstudies.org/critcom/the-slovenian-popular-uprising-within-the-european-crisis/

http://en.wikipedia.org/wiki/2012%E2%80%9313_Maribor_protests

απλώς ενδεικτικά… γιατί  για την πολιτιστική πρωτεύουσα  και τη σύρο θα επανέλθουμε…

ΓΙΑ ΤΑ ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΩΝ ΕΞΕΓΕΡΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΟ ΜΑΡΙΜΠΟΡ

Gal Kirn ανάρτηση Οκτώβριος 2013 /  Occupied London issue 5

 

Εισαγωγή: Μάριμπορ από το 1988 στο 2012

Το Μάριμπορ είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Σλοβενίας, με περίπου εκατό χιλιάδες κατοίκους, και βρίσκεται στο Βόρειο-ανατολικό μέρος της  χώρας , στην περιοχή της Στυρίας που συνορεύει με την Αυστρία. Στη δεκαετία του 1930 το Μάριμπορ έγινε γνωστό ως το «Μάντσεστερ της (πρώτης) Γιουγκοσλαβίας» χάρις στην έκρηξη της βιομηχανίας της υφαντουργίας · και είδε επίσης μία εντυπωσιακή εκβιομηχάνιση την σοσιαλιστική περίοδο.  Πάντως η πόλη παρέμεινε αρκετά άγνωστη (εκτός των κοντινών της γειτόνων), μέχρι που βρέθηκε στο επίκεντρο της συζήτησης  το 2012: εκείνη τη στιγμή, το Μάριμπορ έγινε η Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης (ΠΠΕ), και ακόμα πιο σημαντικό, όταν στα τέλη Νοεμβρίου του ίδιου έτους, ξέσπασαν μαζικές εξεγέρσεις στην πόλη εναντίον του πολιτικού κατεστημένου και πυροδότησαν μία σειρά από διαμαρτυρίες σε όλη τη Σλοβενία. Οι διαμαρτυρίες αυτές κατέληξαν σε ένα μαζικό κίνημα που πρέπει να το δούμε εντός του πλαισίου των συνεχιζόμενων αγώνων της Ευρωπαϊκής περιφέρειας ενάντια στην κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη διαχείριση της κρίσης από την Ε.Ε.

Αλλά αν η τρέχουσα κρίση αποκτά ένα ακόμα  πιο άγριο πρόσωπο στην περιφέρεια, δεν πρέπει να αγνοήσουμε το γεγονός   πως η συνεχιζόμενη κρίση και η βαναυσότητα της αγοράς ακολουθούν το Μάριμπορ ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Ας μην ξεχνάμε ότι οι εργάτες του Μάριμπορ έστησαν το σκηνικό των μεγαλύτερων εργατικών διαμαρτυριών στην ιστορία της σοσιαλιστικής Σλοβενίας:  τον Ιούνιο του 1988, περισσότεροι από δέκα χιλιάδες εργάτες από όλες τις βιομηχανίες κατέλαβαν τους δρόμους για μία εβδομάδα. Στο παρών κείμενο προτείνω να διαβάσουμε μαζί και για τις δύο εξεγέρσεις στην πόλη – παρόλες τις διαφορές τους σε όρους  ταξικής σύνθεσης και πολιτικών αιτημάτων – ως ορόσημα του τέλους συγκεκριμένων ιστορικών περιόδων: Η εξέγερση του 1988 ανήγγειλε την ήττα της σοσιαλιστικής εκβιομηχάνισης, ενώ το 2012 θρυμμάτισε το καπιταλιστικό όνειρο της μετά-βιομηχάνισης. Η ιδιωτική -δημόσια στρατηγική της αποβιομηχάνισης ως σύλληψη ήταν πιο εμφατική από την αποστολή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας για την αστική ανάπλαση του βιομηχανικού παρηκμασμένου αστικού περιβάλλοντος. Υπήρχε η ελπίδα ότι οι βιομηχανίες της πολιτιστικής δημιουργίας  θα νικούσαν την ανεργία (19%) και το αυξανόμενο χρέος της πόλης ². Αλλά η πιο  πρόσφατη εξέγερση στο Μάριμπορ δεν συνέβη  ως απλή συνέπεια της αποτυχίας της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Η εξέγερση ήταν, μάλλον, η πολιτική απάντηση σε μία βαθύτερη δομική κρίση. Η θέση μου θα μπορούσε να διαβαστεί παράλληλα με τη θεωρητική παρατήρηση του Andy Merrifield που εύστοχα επιδεικνύει μία διαλεκτική σχέση μεταξύ των δυνάμεων «του στρατηγικού εξωραϊσμού» (εδώ η Πολιτιστική Πρωτεύουσα) και «της ανταρσίας» (εδώ η εξέγερση)

Αυτή η διαλεκτική είναι έμφυτη στην τρέχουσα  παγκόσμια-αστική συνθήκη, και οι ανταγωνιστές τρέφονται ο  ένας από τον άλλο με δραματικό τρόπο.  Είναι και οι δύο έμφυτοι  στην αναταραχή της νεοφιλελεύθερης οικονομίας της αγοράς, ακριβώς όπως ο Μαρξ είπε πως ο σχετικά πλεονάζων πληθυσμός ενυπάρχει στη συσσώρευση του καπιταλισμού ·και σε αυτό, δανειζόμενος τα αποχαιρετιστήρια λόγια του Μπένγιαμιν «μπορούμε να αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε τα μνημεία της μπουρζουαζίας ως ερείπια ακόμα και πριν να έχουν καταρρεύσει».

Αυτή η διαλεκτική του «πλεονάζοντος πληθυσμού» και του επιθυμούμενου «στρατηγικού εξωραϊσμού»  αναμφισβήτητα λειτουργεί δυνατά στον ιστορικό – αστικό ιστό του Μάριμπορ, αλλά χρειάζεται κάποιος να είναι σε εγρήγορση για τις ιδιαιτερότητές του. Το Μάριμπορ έχει υποστεί μια μακρά διαδικασία αστικής  (υπ)ανάπτυξης, η οποία  φέρει μαζί την πολύπλοκη αλληλεπίδραση των τροχιών της  παρελθούσας σοσιαλιστικής εκβιομηχάνισης και της υφιστάμενης καπιταλιστικής αποβιομηχάνισης. Η συνεισφορά αυτού του κειμένου είναι ότι θα περιγράψει  τρεις σημαντικές στρατηγικές που μπορεί να ρίξουν φως στις πρόσφατες εξεγέρσεις:  1. Ο θάνατος του βιομηχανικού πολιτισμού και των υποδομών του Μάριμπορ  2. Η συντριβή του μετα-βιομηχανικού ονείρου  μέσω της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας και 3. Η συνεχής εξέγερση της πόλης, με την οποία χτίζεται  μια εναλλακτική υποδομή άμεσης δημοκρατίας και διαχείρισης .

1.Ιούνιος 1988: Η διάλυση της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας στο βιομηχανικό Μάριμπορ

Ο Andreja Slavec έκανε μία σε βάθος μελέτη της εκβιομηχάνισης του Μάριμπορ, η οποία ξεδιπλώνεται σε διαφορετικά στάδια: μετά την πρωταρχική φάση επέκτασης χάρη στις σιδηροδρομικές υποδομές στη δεκαετία του 1850 ( ο σιδηρόδρομος Βιέννη – Τεργέστη ήταν ύψιστης σημασίας για τη μοναρχία των Αψβούργων,) η δεύτερη πιο σημαντική περίοδος ήταν η δεκαετία του 1930, με την έκρηξη της βιομηχανικής υφαντουργίας και των νεοαναγειρόμενων εργοστασίων⁴.  Το Μάριμπορ, όμως, αυξήθηκε δραματικά ως πόλη από τη δεκαετία του 1950 όταν εισήλθε στη χρυσή εποχή της σοσιαλιστικής εκβιομηχάνισης. Τρεις βιομηχανικοί κλάδοι ήταν ζωτικής σημασίας για αυτή τη βιομηχανική επιτυχία : του μετάλλου (ανάπτυξη γερανών, Metalna · χυτήρια του Μάριμπορ, παραγωγή αυτοκινήτων και φορτηγών, ΤΑΜ), η κλωστοϋφαντουργία (ΜΤΤ) και η ηλεκτρο-μεταλλική βιομηχανία (Elektrokovina).

H βιομηχανική ανάπτυξη έφερε εργάτες από άλλες αδελφές  δημοκρατίες στο Μάριμπορ. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960 μία σημαντική εξέλιξη συνέβη στη βιομηχανία καλλυντικών (Zlatorog) και κατασκευών (συναρμολόγηση σπιτιών,  Merles). O Slavec σωστά υποστηρίζει ότι το  Μάριμπορ  ήταν στην πλευρά των κερδισμένων από τη μεταρρύθμιση της αγοράς που έγινε στα 1965⁵.  Η μεταρρύθμιση της αγοράς σχεδιάστηκε για να μεταφέρει πολιτική δύναμη στο μικρο- επίπεδο, δηλαδή,  στους εργάτες και στις κοινωνικές(σοσιαλιστικές) επιχειρήσεις. Παρά την αντίθετη τάση που δυνάμωσε το ρόλο της διεύθυνσης πάνω στους εργάτες στις επιχειρήσεις, η μεταρρύθμιση τουλάχιστον στο Μάριμπορ μερικώς πέτυχε την παραπέρα ανάπτυξη ανεξάρτητων κεφαλαίων. Ήταν κάτω από αυτή τη συνθήκη που δημιουργήθηκε το αίτημα για πανεπιστήμιο στο  Μάριμπορ, το οποίο ιδρύθηκε το 1975. Μιλώντας ευρύτερα, η δημιουργία του πανεπιστημίου απάντησε στην ανάγκη (σε μία φορντιστική μόδα⁶) για την εκπαίδευση των νέων στελεχών στις αναπτυγμένες βιομηχανίες, η οποία επίσης κατέστη δυνατή από την επένδυση στην γνώση για να χρησιμοποιηθεί στη βιομηχανία. Το αστικό τοπίο του Μάριμπορ, με τις κοινωνικές/εργατικές κατοικίες, τα εργοστάσια και άλλες «βιομηχανικές» υποδομές,  γεννήθηκε εκείνες τις εποχές – και ζει σήμερα στις μνήμες των παλαιότερων γενεών και στα νέα βιομηχανικά ερείπια, όπως στα κενά εργοστάσια.

Αλλά το παραμύθι της σοσιαλιστικής εκβιομηχάνισης τελείωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν η Γιουγκοσλαβία υποβλήθηκε σε μία μεγάλη οικονομική κρίση. Ο καλπάζων πληθωρισμός, η αύξηση της ανεργίας και η εντατικοποίηση της εκμετάλλευσης (περισσότερη δουλειά για λιγότερα λεφτά) επέφεραν μία γενική αίσθηση κοινωνικής ανασφάλειας. Οι εσωτερικές συγκρούσεις μεταξύ δημοκρατικών ελίτ ενισχύθηκαν περαιτέρω από τις σκληρές πολιτικές λιτότητας από το ΔΝΤ,  πολιτικές που η Γιουγκοσλαβία έπρεπε να εφαρμόσει αν ήθελε να αναχρηματοδοτήσει το χρέος της ⁷. Το μεγαλύτερο πολιτικό γεγονός έλαβε μέρος στο Μάριμπορ το 1988 και ανακοίνωσε την αρχή  του τέλους της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Τον Ιούνιο αυτού του χρόνου, μετά από μήνες απολαβών  χαμηλών μισθών, οι εργάτες στην ΤΑΜ, τη μεγαλύτερη επιχείρηση, αποφάσισαν να βγουν στους δρόμους. Σε αυτή τους την πορεία εντάχθηκαν και εργαζόμενοι από όλα τα υπόλοιπα μεγάλα εργοστάσια. Ενάντια στην αίσθηση κοινωνικής ανασφάλειας και την επιβαλλόμενη λιτότητα, οι εργάτες ήταν αντιθέτως ικανοί να χτίσουν δεσμούς και το αίσθημα της αλληλεγγύης. Περισσότεροι από δέκα χιλιάδες εργάτες κατέλαβαν τους δρόμους, τις πλατείες, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς, και τους στρατηγικούς δρόμους στο Μάριμπορ. Η απεργία συνεχίστηκε για μία εβδομάδα και άσκησε πίεση στις διευθύνσεις των εργοστασίων, οι οποίες αναγκάστηκαν να κάνουν ορισμένες παραχωρήσεις. Αλλά η αντίθεση των εργατών – αν και δυνατή και σημαντική για το μέλλον του συνδικαλιστικού κινήματος – ήρθε αργά. Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτή την περίοδο ολόκληρο το σοσιαλιστικό μπλοκ κατέρρεε. Ήδη τον επόμενο χρόνο σημειώθηκε η πρώτη χρεοκοπία κοινωνικής (σοσιαλιστικής) επιχείρησης. Τα εργοστάσιο υποδημάτων Lilit ιδιωτικοποιείται το 1990, και λόγω των συνεχιζόμενων καθυστερήσεων στους μισθούς, οι εργάτες άρχισαν να καταλαμβάνουν το εργοστάσιο μέρα και νύχτα⁸. To Lilit τελικά έκλεισε · αυτό ήταν η αρχή του τέλους της βιομηχανικής  εποχής του Μάριμπορ.

Ενάντια στον καθιερωμένο λόγο,  ο οποίος μεταχειρίζεται τη Σλοβενία ως “success story” της μετάβασης δίχως νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία, χρειάζεται κάποιος να αναθεωρήσει αυτό το παραμύθι για να καταλήξει στο ότι οι διαδικασίες μετάβασης στην περιφέρεια της Σλοβενίας έδειξαν ένα κτηνώδη πρόσωπο από την αρχή. Η μετάβαση άρχισε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας  του 1980 και μετά,  και θα μπορούσαμε ειρωνικά να το αποκαλέσουμε το πρώτο πεντάχρονο πλάνο της απορύθμισης και της αποβιομηχάνισης, που έλαβε χώρα από το 1989 ως το 1994 και είχε καταστροφικές κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες για την καθημερινή ζωή της πλειοψηφίας του κόσμου στο Μάριμπορ. Οι περισσότερες από τις προαναφερόμενες βιομηχανίες χρεοκόπησαν και έκλεισαν (π.χ. Lilit, MTT, TA) εξαιτίας της απώλειας της Γιουγκοσλαβικής αγοράς και επίσης λόγω της απώλειας της μερικής ενσωμάτωσής τους στο στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα του Λαϊκού Στρατού της Γιουγκοσλαβίας.  Oι λιγοστές επιχειρήσεις που επιβίωσαν εξορθολογίστηκαν  και περιόρισαν μαζικά τις οικονομικές τους δραστηριότητες (π.χ. Metalna), ενώ άλλες ξεπουλήθηκαν φθηνά στο ξένο κεφάλαιο (π.χ. η Zlatorog πουλήθηκε στη Henkel). To ποσοστό ανεργίας στο Μάριμπορ έφθασε γύρω στο 25%, και το χειρότερο ήταν ότι γύρω στο 70% αυτού του ποσοστού παρέμεναν επί μακρόν  άνεργοι · ότι, δηλαδή, ο Μαρξ θα αποκαλούσε «πλεονάζων πληθυσμός». Ακόμα και στα πρώτα χρόνια μετά το 2000, όταν το ποσοστό ανεργίας άρχισε να πέφτει και η οικονομική κατάσταση να «ομαλοποιείται», οι τριάντα μεγαλύτερες επιχειρήσεις απασχολούσαν λιγότερους εργάτες από ότι μόνο το εργοστάσιο της TAM στη δεκαετία του 1980 (περίπου 9000 εργάτες).

Δεν χρειάζεται να αναφερθούμε στο πως η βιομηχανική υποδομή χειροτέρευσε και μαζί με αυτή, το σύνολο του αστικού τοπίου μεταμορφώθηκε ριζικά. Το Μάριμπορ μετατράπηκε σε μνημείο του παρελθόντος, και για την πρώην Γιουγκοσλαβία, καθώς έφερε μαζί αρκετούς ανθρώπους από όλη την πρώην χώρα, αλλά και για τη βιομηχανική εποχή που κάποτε παρείχε κοινωνικό-οικονομική ευημερία στην πόλη. Πρόσφατα, φάνηκε ότι, δίπλα στο φάντασμα του βιομηχανικού παρελθόντος, η πόλη επίσης στοιχειώθηκε από το όνειρο του μετα-βιομηχανικού μέλλοντός της.

2. Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης: Το όνειρο της αποβιομηχάνισης από τον πολιτιστικό εξωραϊσμό.

Κάθε μεγάλο σχέδιο περιέχει μία υπόσχεση, ή είναι συνυφασμένο με ένα όνειρο για το μέλλον. Για να καταλάβει κάποιος το όνειρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής υπό το φως της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης  δεν χρειάζεται να μπει σε μία μακρά ερμηνευτική έρευνα, αλλά απλά να δει στην επιφάνεια, στο πιο διαφανές επίπεδο: το όνειρο-αποστολή της  Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (ΠΠΕ) είναι  να εμπορευματοποιήσει τον πολιτισμό και να προμηθεύσει την Ευρώπη με νέες αποβιομηχανοποιημένες βιομηχανίες πολιτιστικής δημιουργίας. Όπως γράφεται και στο site της, η ΠΠΕ καλλιεργεί τον τουρισμό στην περιοχή, προωθεί την πολιτιστική ανταλλαγή στην Ευρώπη και πάνω από όλα, λειτουργεί ως μία ανα-διοργάνωση των δημιουργικών δυνατοτήτων⁹. Σύμφωνα με τη μελέτη του Palmer η ΠΠΕ από το 2004 έχει γίνει σημαντικός «καταλύτης» της αστικής αναβίωσης και οι περισσότεροι συνεντευξιαζόμενοι αντιπρόσωποι των  τοπικών οργανισμών  επιβεβαίωσαν με ενθουσιασμό αυτή τη θέση σε συνεντεύξεις τους¹⁰.  Αρχικά φάνηκε ότι επιτέλους το Μάριμπορ θα είχε την ιστορική του ευκαιρία: ανακηρύχθηκε Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης (2012) μαζί με την πορτογαλική πόλη της Γκιμαράες, επίσης ανακηρύχθηκε Ευρωπαϊκή Πρωτεύουσα της Νεολαίας (2013) και της δόθηκε και η διοργάνωση της Χειμερινής Ολυμπιακής  Πανεπιστημιάδας (2013). Το τελευταίο σχέδιο – της Ολυμπιακής Πανεπιστημιάδας – απέτυχε λόγω ανεπαρκούς χρηματοδότησης καθώς  η ΠΠΕ άρχιζε να λειτουργεί ως το συλλογικό όραμα για το νέο Μάριμπορ. Θεωρήθηκε ως μία δυνατότητα να ξεπεράσει την «περιφερειακή» και περιθωριακή θέση που απέκτησε σε σχέση με το κέντρο (Λιουμπλιάνα). Οι τοπικές πατριωτικές εντάσεις θα ξεπερνιούνται  από το ομαδικό πνεύμα, κάτι που θα ήταν επωφελές για την περιφερειακή ανάπτυξη και την αναβίωση του Μάριμπορ η οποία θα προσέλκυε τη νεολαία.

Όμως, η ουτοπική υπόσχεση του αποβιομηχανοποιημένου μέλλοντος εξόκειλε στα βράχια.  Η οργανωτική επιτροπή της ΠΠΕ δεν αντιμετώπισε μόνο τις φολκλορικές εντάσεις μεταξύ Λιουμπλιάνας και Μάριμπορ, αλλά και τις προβληματικές τοπικές αρχές, όπως ο πλέον πρώην Δήμαρχος του Μάριμπορ, Franc Kangler,  στον οποίο αποδόθηκαν, ήδη από τα μέσα του 2011, 15  διαφορετικές εγκληματικές  κατηγορίες. Δεν επιθυμώ να μπω σε συζήτηση για τη συνενοχή της ΠΠΕ και της τοπικής δημαρχίας, αλλά μάλλον να εστιάσω στα αποτελέσματα της πολιτικής της ΠΠΕ, τι πράγματι έφερε  στην ίδια την πόλη. Και δεν ήταν  όλα αρνητικά.

Ας αρχίσουμε με τις θετικές επιπτώσεις: υπήρξαν  ευρέου φάσματος εκδηλώσεις που εμπνέανε και οι οποίες συνδέανε τοπικές πολιτιστικές ομάδες και σχέδια με συναρπαστικούς επισκέπτες από το εξωτερικό. Θα ήθελα να τονίσω ειδικά ένα μακροχρόνιο σχέδιο που πήγασε και πήγε παραπέρα από την αποστολή της ΠΠΕ. Το Urbane Brazde (Αστικά Αυλάκια¹¹) είναι μία κολεκτίβα που υλοποιεί αρκετά σχέδια εντός του πλαισίου του Κέντρου για εναλλακτική και αυτόνομη παραγωγή (ΚΕΑΠ): το σχέδιο επανασύνδεσης αστικών και αγροτικών κοινοτήτων μέσα και γύρω από το Μάριμπορ, σε συνδυασμό με βιώσιμη οικολογική παραγωγή και διανομή (οικολογική φάρμα), ένα σχέδιο βιβλιοθήκης/ τράπεζας για την αποθήκευση παλαιών σπόρων, προγράμματα  προώθησης αστικών κήπων και  του  πολιτισμού του ποδηλάτου, ψηφιακά νομαδικά εργαστήρια για την παραγωγή υλικού video και διαλέξεων και άλλες δραστηριότητες. Τα Αστικά Αυλάκια πάλεψαν με την ξεπερασμένη διάκριση μεταξύ αγροτικών και αστικών κοινοτήτων και προσπάθησαν να οικοδομήσουν μία διαφορετική κοινότητα όπου θα έρχονταν μαζί διαφορετικές γενιές, επαγγέλματα και πολιτικές πεποιθήσεις σε ένα εκ πρώτης όψης παράξενο μείγμα¹². Αυτό είναι ένα  σχέδιο το οποίο είναι αυτό-βιώσιμο και θα συνεχίσει την εργασία του σε μακροχρόνια βάση.

Σε αντίθεση με αυτές τις θετικές εξελίξεις,  εξετάζοντας κριτικά την αποστολή της ΠΠΕ, φτάνουμε στο συμπέρασμα ότι οι σημαντικοί της στόχοι, δηλαδή ο δομικός εξωραϊσμός και η ανάπτυξη πολιτιστικών δομών, δεν επιτεύχθηκαν. Αυτό που έγινε αφορά την ενσωμάτωση τεχνών και πολιτισμού στον ιστό της αστικής ζωής, μέσα από την υπαγωγή των κοινωνικών σχέσεων στον καπιταλισμό, ενώ, ο Haussman βρίσκεται σήμερα βυθισμένος σε μία ωραία δημιουργική συζήτηση για τη Florida και δεν χρειάζεται να καταστρέψει τίποτα, αφού τα βιομηχανικά ερείπια είναι πανταχού παρόντα. Το δημιουργικό πλάνο δεν δούλεψε και πολύ μικρή πολιτιστική υποδομή θα μείνει στο Μάριμπορ μετά το τέλος της τοπικής ΠΠΕ. Ότι σχεδιάστηκε για να πυροδοτήσει τις τοπικές και περιφερειακές βιομηχανίες πολιτιστικής δημιουργίας είναι, και αυτή τη στιγμή (ακόμα) ισχύει σε ένα μεγάλο βαθμό, η αυτό-εκμετάλλευση και ο εθελοντικός ακτιβισμός. Τα συναρπαστικά σχέδια πολλών δημιουργικών νέων έμειναν σε συρτάρια γι άλλη μια φορά, δηλαδή υπό την πειθαρχία της αγοράς Η ΠΠΕ δεν εμπόδισε την αύξηση της ανεργίας, η οποία έχει φθάσει στο 19% σχεδόν.  Επιπλέον, ορισμένα κονδύλια της ΠΠΕ «χαθήκανε» ή σπαταλήθηκαν σε άγνωστες δημοτικές δραστηριότητες.

Αφού η συνολική αξιολόγηση είναι μάλλον αρνητική, δεν προκαλεί έκπληξη ότι η τοπική οργάνωση της ΠΠΕ ήταν η πιο κραγμένη από όλες όταν στα τέλη του 2012 μαζικές εξεγέρσεις έλαβαν χώρα. Σύμφωνα με μια εξαιρετικά δημοφιλή θέση, η αστική εξέγερση στο Μάριμπορ συνέβη λόγω της αυξανόμενης «αυτοπεποίθησης» και του «πνεύματος» της ΠΠΕ. Από αυτή την άποψη, μοιράζομαι μία κριτική που ξεκίνησε από το φιλόσοφο Boris Vezjak¹³, ο οποίος σωστά κατέδειξε αυτό τον αυτό-επιβαλλόμενο ναρκισσισμό από τους διοργανωτές της ΠΠΕ που ενδιαφέρονταν μόνο να πιστωθούν οι ίδιοι την αστική αναγέννηση. Η θέση μου υποστηρίζει επιπλέον ότι η αστική εξέγερση συνέβη ως παρενέργεια, ή ακόμα και ως αρνητική αντίδραση στην αποτυχία της ΠΠΕ στο βασικό της σκοπό της αστικής ανάπλασης.

3. Νοέμβριος 2012: η εξέγερση στην πόλη όπλισε πάλι

Η παγκόσμια οικονομική κρίση έρχεται με αρνητικές καμπανοκρουσίες στη Σλοβενία. Οι τελευταίες κυβερνήσεις, της κεντροαριστεράς ή της δεξιάς, συναγωνίζονταν στην αναβάθμιση της νεοφιλελεύθερης ατζέντας, ενώ «συστάσεις» από το εξωτερικό απαιτούσαν ακόμη περισσότερη λιτότητα και ιδιωτικοποίηση του μηχανισμού όλης της κοινωνικής αναπαραγωγής μαζί και των κρατικών επιχειρήσεων και των τραπεζών. Η απάθεια ήταν η πιο συχνή έκφραση της διάθεσης των πολιτών απέναντι στα δομικά προβλήματα που η περιοχή και η πόλη του Μάριμπορ αντιμετώπιζε για πολύ καιρό. Δίπλα στη αυξανόμενη ανεργία των τελευταίων ετών, αυτό που είναι ιδιαίτερα  ανησυχητικό  είναι το αυξανόμενο ιδιωτικό χρέος, που αναγκάζει αρκετό κόσμο σε εξάρτηση από φιλανθρωπικές οργανώσεις (Ερυθρός Σταυρός, Κάριτας, κλπ.) που διανέμουν φαγητά και ρούχα και είναι ήδη στα όρια της εξάντλησης. Ένα μεγαλύτερος αριθμός κατασχέσεων και χρεωκοπιών  μικρότερων επιχειρήσεων έκανε την κατάσταση εξαιρετικά σκληρή. Σε συνθήκες αποτυχίας πολιτιστικού εξωραϊσμού και οικονομικής καταστροφής, το φθινόπωρο του 2012, η τοπική δημαρχία, υπό την ηγεσία του πρώην δημάρχου Franc Kangler, σχεδίασε να εισάγει ένα μαζικό σύστημα από 1000 ραντάρ για όρια ταχύτητας. Ο Boris Vezjak δήλωσε ότι «σε περισσότερους  από 20000 κόψανε πρόστιμα ταχύτητας μόλις μέσα σε δύο εβδομάδες – σε μία πόλη 100000 κατοίκων. Υπήρχε η  αίσθηση ότι είχαν στοχοποιηθεί οι προϋπολογισμοί των νοικοκυριών των κατοίκων»¹⁴. Η αίσθηση της κοινωνικής αδικίας για τις  άμεσες περικοπές  συσσωρεύτηκε, όταν διέρρευσαν  πληροφορίες για την εταιρεία: επρόκειτο για ένα συγκεκριμένο ιδιωτικό-δημόσιο πρόγραμμα που υλοποιήθηκε μέσω προσωπικών σχέσεων του δήμαρχου, ο οποίος  είχε εμπλακεί σε πολλές υποθέσεις διαφθοράς, χωρίς καμία νομική συνέπεια.

Οι άνθρωποι εξοργίστηκαν. Ακόμη και τότε, κανείς δεν περίμενε αυτή η δημόσια οργή να αρθρωθεί ή να υπερβεί  το συνηθισμένο στόμφο στις εφημερίδες και την κριτική από τους διανοούμενους. Αυτή τη φορά, όπως και με κάθε πολιτική χειραφέτησης, η απρόβλεπτη διάσταση εκτυλίχθηκε με τους πιο ριζοσπαστικούς τρόπους. Αυτό που ξεκίνησε ως ασήμαντες επιθέσεις, για ορισμένους βανδαλισμούς, στα συστήματα ραντάρ τη νύχτα έφτασε με δύναμη μπροστά από το γραφείο της δημαρχίας, όπου μια μικρή ομάδα ανθρώπων άρχισε να φωνάζει για  εξέγερση. Η εκδήλωση, οργανώθηκε μέσω του Facebook και στις τελευταίες εβδομάδες του Νοεμβρίου και στις αρχές Δεκεμβρίου, η κεντρική πλατεία ¹⁵ φιλοξένησε χιλιάδες ανθρώπους. Το σημαντικότερο γεγονός συνέβη στις 26 Νοεμβρίου, όταν 15.000 άτομα συγκεντρώθηκαν και απαίτησαν την παραίτηση του διεφθαρμένου δημάρχου και της τοπικής δημαρχίας. Η εκδήλωση ξεκίνησε ήρεμα, με πλήθος από οικογένειες και  παιδιά, αλλά διαλύθηκε βίαια από την αστυνομία που χρησιμοποίησε γκλομπ, υπερβολικές ποσότητες δακρυγόνων και άλλες κατασταλτικές μεθόδους. Αυτό πυροδότησε την εξέγερση, με ομάδες νέων να πιέζουν το γραφείο του δήμου, καίγοντας κάδους απορριμμάτων και χρησιμοποιώντας  πυροτεχνήματα. Οι εικόνες κυκλοφόρησαν σε όλη τη Σλοβενία και η δημόσια οργή πολλαπλασιάστηκε εξαιτίας των κυνικών αντιδράσεων από το πολιτικό κατεστημένο. Ότι  ήταν μια μικρή λάμψη στα τέλη του Νοέμβρη, εξαπλώθηκε σε όλη τη χώρα και διαμόρφωσε αυτή τη μαζική κοινωνική εξέγερση. Η Σλοβενία αντιμετώπισε την πρώτη μεγάλη εξέγερση από την ανεξαρτησία της, η οποία έγινε χωρίς την οργανωτική βοήθεια κάποιου από τους καθιερωμένους θεσμούς (κόμμα, συνδικάτο, εκκλησία, και ούτω καθεξής). Τον Δεκέμβριο του 2012, και ακόμη και στα μέσα του 2013, η λαϊκή εξέγερση εξαπλώθηκε πάνω σε πολλές μικρές πόλεις της Σλοβενίας¹⁶ και έγινε δεκτή με γενικές απεργίες και υποστήριξη από τα συνδικάτα.

Οι μαζικές διαδηλώσεις δημιούργησαν νέες οργανωτικές πλατφόρμες που συγκλόνισαν ριζικά την τοπική άρχουσα πολιτική τάξη, καθώς παράλληλα συμμετείχαν στον αγώνα της Ευρωπαϊκής περιφέρειας ενάντια στις πολιτικές λιτότητας. Κοιτάζοντας πίσω, μπορεί κανείς να καταλάβει τους λόγους για την εξέγερση υπό το πρίσμα της αργής αλλά επιμένουσας υιοθέτησης  νεοφιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων από το 2004 και μετά, όταν και οι δύο κυβερνήσεις της κεντρο«αριστεράς» και της  δεξιάς ιδιωτικοποίησαν κρατικές επιχειρήσεις και κοινωνικές υπηρεσίες (ότι είχε απομείνει από το κράτος πρόνοιας). Αλλά τα τελευταία χρόνια, η οικονομική κρίση είχε χτυπήσει σκληρά τον πυρήνα  της κοινωνίας, και όχι μόνο όσους βρίσκονται  στο περιθώριο. Το κεντρικό αίτημα των εξεγέρσεων ήταν αρνητικό: Αρκετά, σίγουρα είναι φτιαγμένα/τα έχουν φτιάξει/κανονίσει (gotovo je, gotovi so ). Οι άνθρωποι απαίτησαν την ανατροπή του συνόλου της πολιτικής τάξης · η συζήτηση μιας εναλλακτικής ατζέντας για τη μετατροπή της τρέχουσας κατάστασης των πραγμάτων συνέβη μόλις πρόσφατα. Αυτό που είναι σημαντικό να αναφερθεί είναι ότι επιτεύχθηκαν οι άμεσοι πολιτικοί στόχοι της εξέγερσης: ο δήμαρχος του Μάριμπορ, Franc Kangler, αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τη δημόσια πίεση ·ακόμη και σε εθνικό επίπεδο, η κυβέρνηση του Janez Janša παραιτήθηκε αργότερα λόγω των μαζικών διαμαρτυριών καθώς οι εταίροι του συνασπισμού άφησαν το βυθιζόμενο σκάφος.

Παρότι επιτεύθηκαν  τα άμεσα σημαντικά πολιτικά αιτήματα της εξέγερσης, η πλειοψηφία των ομάδων, παλαιών και νέων πολιτικών οργανώσεων της διαφωνίας, δεν έχουν μια σαφή ημερήσια διάταξη, για το τι θα έρθει μετά. Η οικονομική κρίση είναι ακόμα εκεί και οι μεγάλοι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας παραμένουν άθικτοι. Η νέα μεταβατική κυβέρνηση, με επικεφαλής την πρώτη γυναίκα , Αλένκα Μπράτουσεκ, έχει υιοθετήσει μια πολιτική λιγότερο επιθετική, ακόμα και με συμφιλιωτικό τόνο που επιχειρεί να ενσωματώσει την κριτική των μαζικών διαδηλώσεων. Παρά τη νίκη και την παραχώρηση από την πλευρά του πολιτικού  κατεστημένου, χρειάζεται να συνειδητοποιήσουμε ότι η κατάσταση είναι μόνο προσωρινή και ότι οι νέες πολιτικές πλατφόρμες θα πρέπει να συνεχίσουν να  εργάζονται τόσο στο επίπεδο των δρόμων (κοινωνικά κινήματα) όσο και εντός πιο θεσμικών μορφών, που θα μπορούσαν να  οδηγήσουν  σε ένα πραγματικό αριστερό κόμμα στη Σλοβενία,  και που θα συνέφεραν μαζί: και τα κινήματα και οι θεσμικές μορφές,  στους αγώνες στην / της περιφέρειας .

Συμπέρασμα: πως συνεχίζει το Μάριμπορ?

Δεν θα ήταν υπερβολή να συμπεράνουμε ότι οι πολιτικές προσπάθειες και το αποτέλεσμα της εξέγερσης άρχισε να διαμορφώνεται καθαρότερα στο Maribor, στην πόλη που είδε την πρώτη μαζική πολιτική κινητοποίηση μετά από σχεδόν 25 χρόνια. Η πολιτική πλατφόρμα της διαμαρτυρίας ξεκίνησε μέσα από τη διεξαγωγή δύο διαφορετικών  και συγκεκριμένων  πολιτικών  αγώνων: πρώτον, ορισμένες ομάδες οργάνωσαν την υποστήριξή τους σε ένα νέο πρόγραμμα και ανεξάρτητο δήμαρχο. Οι τοπικές εκλογές στα μέσα Μαρτίου έφεραν την εκλογική νίκη του Andrej Fištravec, ενός ανεξάρτητου και κριτικού διανοούμενου, ο οποίος ήταν ήδη παρών στην τοπική σκηνή για χρόνια. Το πρόβλημα παραμένει με το επίσημο δημοτικό συμβούλιο, το οποίο εξακολουθεί να απαρτίζεται από τα μέλη των κατεστημένων  πολιτικών κομμάτων. Το Συμβούλιο θα καθυστερήσει αναμφισβήτητα τον εκδημοκρατισμό της πολιτικής διαδικασίας. Δεύτερον, υπήρξε μια σημαντική άμεση δημοκρατική προσπάθεια από την «Πρωτοβουλία για το Δημοτικό Συμβούλιο»¹⁷, η οποία οργάνωσε την περιοχή και άλλες κοινότητες. Αυτές οι νέες δημοκρατικές πλατφόρμες θεωρούνται ως φόρουμ για συζήτηση και πιθανή επιρροή στον δημοτικό προϋπολογισμό και  προγραμματισμό, οι οποίες αμφότερες εφευρίσκουν εκ νέου την παράδοση της αυτο-διαχείρισης και δίνουν επιπλέον το παράδειγμα και σε άλλες πόλεις.

Το αν και οι δύο πτυχές της πολιτικής διαδικασίας από τα κάτω και από τις ήδη θεσμοθετημένες μορφές συνεργαστούν και μετατρέψουν την κατάσταση είναι ένα εντελώς διαφορετικό ζήτημα, το οποίο είναι πολύ νωρίς για να απαντηθεί . Αλλά αυτό που είναι σημαντικό  είναι ότι η ίδια η πολιτική απομακρύνθηκε από εκείνους που είναι συνένοχοι για την παρούσα κρίση. Η πολιτική επίσης απομακρύνθηκε και από τη νοσταλγία των βιομηχανικών εποχών και από τον νεοφιλελεύθερο ενθουσιασμό των αποβιομηχανοποιημένων ονείρων της ΠΠΕ. Αν το Μάριμπορ προσπάθησε ήδη να απαντήσει το 1988, έχει απαντήσει πάλι, πολιτικά, και το 2012 – ξεκινώντας να επαναπροσδιορίσει τι είναι η πόλη και επίσης, το «δικαίωμα στην πόλη». Αν το Μάριμπορ  το 1988 σηματοδότησε την πτώση του σοσιαλισμού που σήμανε επίσης πτώση του κράτους πρόνοιας, μήπως αυτή τη φορά ακούμε τις καμπάνες του νεοφιλελεύθερου θανάτου; Αυτό παραμένει το ερώτημα που έθεσε το νέο Μάριμπορ, αλλά είναι πολύ μεγαλύτερο από ό, τι η ίδια η πόλη. Αυτό που είναι όμως ξεκάθαρο είναι ότι η εξέγερση δημιούργησε το μέλλον ενός  διαφορετικού Μάριμπορ που αντιτίθεται τόσο την επιβεβλημένη λιτότητα όσο και τη θέση της περιφέρειας. Απέναντι σε αυτό, ο αγώνας φωτίζει δρόμους στους οποίους η περιφέρεια σήμερα  μπορεί να αποτελέσει κέντρο τόσο για την πολιτικά ενεργή σκέψη όσο και για την επαναστατική δράση.

Σημειώσεις

1 Οφείλω να ευχαριστήσω τους Franc Trček καιTomaž Škela για τα αξιόλογα σχόλια στην προετοιμασία αυτού του κειμένου και την  Aleksandra  Berberih Slana (Μουσείο Εθνικής Απελευθέρωσης , Μάριμπορ) για την άδειά της να δημοσιεύσω φωτογραφίες. Και μερικές ακόμα πηγές.

2 Αυτή είναι η επίσημα καταγεγραμμένη ανεργία (πηγή Υπηρεσία Εργασίας Σλοβενίας: http://www.ess.gov.si/trg_dela/trg_dela_v_stevilkah/stopnja_registrirane_brezposelnosti).

3 Βλέπε Andy Merrifield http://www.occupiedlondon.org/strategic-embellishment-and-civil-war-more-notes-on-the-new-urban-question/

4 Slavec (1992,Βιομηχανία Μάριμπορ, FF, Λιουμπλιάνα) Το φιλμ ντοκιμαντέρ Fabrika Maribor (σκην. Bojana Rudl,  2009) παρουσιάζει με ωραίο τρόπο τα 160 χρόνια βιομηχανικής ανάπτυξης. Πρόσφατα στα πλαίσια της ΠΠΕ του Μάριμπορ ένα πρόγραμμα βιομηχανικής περιήγησης (David Šalamun) έκανε μία καλή συλλογή φωτογραφιών και μικρών περιγραφών διαφόρων κοινωνικών κατοικιών, εργοστασίων και άλλων εγκαταστάσεων που παρουσιάζουν το βιομηχανικό τοπίο του Μάριμπορ: http://www.industrijskapespot.si/index.html.

5 Έχω ερευνήσει τις περισσότερες αρνητικές συνέπειες της μεταρρύθμισης της αγοράς, η οποία κατέληξε στην ενδυνάμωση του ανταγωνισμού μεταξύ σοσιαλιστικών επιχειρήσεων, την άνοδο των δομικών ανισορροπιών μεταξύ κέντρου και περιφερειακών περιοχών στη Γιουγκοσλαβία, αλλά επίσης την εντατικοποιημένη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης. Δείτε το PhD  μου (2012: 241-319, http://www.ung.si/~library/doktorati/interkulturni/21Kirn.pdf).

6 Μπορεί κάποιος επίσης να ανακαλύψει μία (πρωτο)μετα-φορντιστική διάσταση σε αυτή την διαδικασία, η οποία είδε την άνοδο της τεχνοκρατίας (management) και τη στρατηγική σημασία της γνώσης στις (νέες) βιομηχανίες. Ακόμα και η χρηματοδότηση του Πανεπιστημίου άρχισε να γίνεται μέσω Αυτό-Διαχειριζόμενων Ομάδων Ενδιαφερόντων, οι οποίες αντιπροσωπεύουν κυρίως μεγάλες επιχειρήσεις. Για την τάση της αγοράς στο σοσιαλισμό δείτε επίσης Johana Bockman (2011, Markets in the Name of Socialism: The Left-wing Origins of Neoliberalism, Stanford University Press).

7 Για λεπτομέρειες δείτε Woodward (1995, Balkan Tragedy. Washington DC: The Brookings institution).

8 Βλέπε http://www.muzejno-mb.si/novo/spomenik-mariborski-industriji.html στα Σλοβενικά. Πρέπει να ευχαριστήσω τον Tomaž Škela για ορισμένες αξιόλογες οπτικές αυτών των γεγονότων

9 Αυτός ο, σίγουρα,  όχι και πολύ δημιουργικός  λόγος  πάνω στη βιομηχανία της πολιτιστικής δημιουργίας μπορεί να βρεθεί στο video προώθησης της ΠΠΕ και στο εισαγωγικό σημείωμα http://ec.europa.eu/culture/our-programmes-and-actions/doc413_en.htm

10 Η μελέτη του Palmer έγινε ήδη το 2014 και έδειξε τα θετικά αποτελέσματα της πλειψηφίας των συνεντευξιαζόμενων πόλεων (80%). Βλέπε, http://ec.europa.eu/culture/key-documents/european-capitals-of-culture_en.htm ειδικά το δεύτερο μέρος.

11 Βλέπε http://brazde.org/ στα Σλοβενικά

12 Υπάρχουν πολλά άλλα παραδείγματα θετικών σχεδίων, όπως το Cinema Udarnik, αλλά χρειάζεται να εκτιμήσω αυτές τις συνεισφορές σε άλλη περίπτωση.

13  Για μία πολλαπλώς κριτική αξιολόγηση της ΠΠΕ βλέπε επίσης το νέο νούμερο από το Dialogi http://www.aristej.si/eng/dialogi/index.html .

14 Για λεπτομέρειες δείτε το άρθρο του Vezjak για τους λόγους των εξεγέρσεων  http://www.eurozine.com/articles/2013-01-10-vezjak-en.html.

15 Δείτε τη φωτογραφία: η πλατεία Ελευθερίας και στο κέντρο το Μνημείο της Απελευθέρωσης του Λαού, από τον αρχιτέκτονα Slavko Tihec, ο οποίος συμμετείχε στο μοντερνιστικό κίνημα που δημιούργησε νέα μνημεία για την επανάσταση στη Γιουγκοσλαβία.

16 Οι τελευταίοι μήνες των μαζικών αστικών διαμαρτυριών φέρανε μαζί διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και άτομα διαφορετικών πολιτικών πεποιθήσεων και γενεών, νέοι και γέροι, εργάτες και φοιτητές, queers και επισφαλείς, οικολόγους, αναρχικούς και σοσιαλιστές. Όλοι απαιτούσαν βαθύτερη κοινωνική αλλαγή. Αντί του συνηθισμένου παράπονου από τον καναπέ οι άνθρωποι βαδίσανε στο βασίλειο της δημόσιας διαμαρτυρίας. Για λεπτομέρειες της εμφάνισης του μαζικού κινήματος βλέπετε το κείμενό μου http://www.newsocialist.org/679-a-ghost-is-haunting-slovenia-the-ghost-of-revolution .

17 Βλέπε http://www.imz-maribor.org/ (στα Σλοβενικά μόνο). Πιο γενικά οι στόχοι  του είναι: να συμμετάσχει ενεργά στην πολιτική της πόλης και στην πρόληψη της διαφθοράς, να μετατρέψει το σημερινό σύστημα με την οικοδόμηση μιας κοινότητας ενεργών πολιτών που συμμετέχουν σε ευρύτερες λαϊκούς αγώνες,  να συζητάνε σημαντικά θέματα,  να είναι σε εγρήγορση σχετικά με όλες τις νέες πολιτικές και να επηρεάζει ενεργά μία εναλλακτική ατζέντα. Η πρωτοβουλία ανέπτυξε επίσης πιο συγκεκριμένες στρατηγικές για κάθε περιοχή της πόλης, που θα εκδημοκράτιζε ριζικά τη λειτουργία του δήμου.[:]